شاپیگان

نویسندگان:

طلعت ده پهلوان

استادیار گروه تاریخ، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه رازی، کرمانشاه، ایران

پوریا اسمعیلی

دکترای تاریخ ایران دوره اسلامی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه بین المللی امام خمینی (ره)، قزوین، ایران

دکتر سجاد دادفر

دانشیار گروه تاریخ، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه رازی، کرمانشاه، ایران

چکیده

ایلیاپاوْلوویچ پِطْرُوشِفْسْکی (1898- 1977م.) خاورشناس نامدار روس آثار پرشماری درباره تاریخ سیاسی، اقتصادی و اجتماعی ایران نگاشته است. این پژوهش در پی پاسخ به این سؤال است که شیوه تاریخ نگاری پطروشفسکی راجع به اقتصاد کشاورزی و مالکیت ارضی در ایران چگونه است؟ در پاسخ باید گفت که وی مطابق با ایدئولوژی مارکسیست - لنینیستی تلاش کرده تا با بهره گیری از واژه «فئودالیسم» و تعمیم آن به نظام زمینداری ایران در ادوار مختلف، تفسیری معنادار طبق نظر روس ها ارائه دهد. این مقاله با استفاده از روش توصیفی و تحلیلی درصدد است تا ابعاد و زوایای این موضوع را با دقت بررسی کند. یافته ها نشان می دهد که، مورخان روس بسان پطروشفسکی قصد داشتند تا در زمان جنگ سرد (1947- 1991م.) با قرائت کلی و نیز تعمیم دادن و نزدیک کردن تاریخ اجتماعی و اقتصادی کشورهایی همچون ایران به ویژه از جهت نظام زمینداری و جنبش های دهقانی به تفکرات شوروی آنان را به سیاست های کمونیستی مد نظر خود ملحق و یا حتی الامکان نزدیک کنند که این اقدام در آن دوران مسئله مهمی‌در جهت منافع شوروی و البته همسویی ایران به عنوان کشور همسایه آن ها به شمار می رفت.

کلیدواژه‌ها: تاریخ نگاری مارکسیستی، خاورشناسی روسی، پطروشفسکی، نظام زمین داری، فئودالیسم.

نشریه علمی‌تاریخ و تمدن اسلامی، سال بیستم، شماره 49، زمستان 1403. (نمایه شده در پایگاه استنادی علوم جهان اسلام ISC )

نویسندگان

طلعت ده ­پهلوان

استادیار گروه تاریخ، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه رازی، کرمانشاه، ایران

(نویسنده مسئول)

پوریا اسمعیلی

مدرس­ گروه تاریخ، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه رازی، کرمانشاه، ایران

سید محمد امین حسینی

دانشجوی دکتری؛ عضو هیئت علمی‌افتخاری مرکز پژوهشی تمدن اسلامی، قم، ایران

چکیده

عقیده به ظهور منجی و امید به یک آینده ­ای روشن در سایه امنیت و آرامش و دفع ظلم و از میان برداشتن حاکمان ستمگر یک باور عمومی است که همواره بین اقوام و مذاهب مختلف وجود داشته است . در دین اسلام نیز مباحث مربوط به مهدی موعود (عج) از قرون نخستین اسلامی تاکنون مورد توجه دانشمندان مسلمان بوده است و در این خصوص آثار ارزشمندی نیز تدوین شده است. بدین­ ترتیب، این مسئله توسط شیعیان که باور و اعتقاد منسجمی در مورد مهدویت دارند و همچنین عالمان اهل سنت واکاوی گردیده است. در طول تاریخ نیز اشخاصی با ادعای مهدویت تلاش کردند تا با گردآوری پیروان وفادار بر علیه حکومت­‌های مستبد و فاسد قیام کنند و بدین ­گونه، به اهداف خود برسند. هدف از انجام این پژوهش پاسخگویی به این سؤال است که تفکر مهدویت درگذر زمان چه تأثیری بر وحدت میان مسلمانان داشته است؟ فرضیه حاصله چنین است که اعتقاد به مهدویت همواره اختلافات را در بین مسلمین کاهش داده و آنان را به اتحاد با یکدیگر و سرنگونی ظالمان امیدوار کرده است. این مقاله با بهره­ گیری از منابع کتابخانه ­ای ابعاد مختلف موضوع را توصیف و تحلیل می­ نماید. یافته ­های تحقیق نشان می‌­دهد که، در ادوار مختلف تاریخ عده­‌‌‌ای با اشاعه اندیشه مهدویت قیام ­های گسترده­‌‌‌ای را سامان بخشیدند و با تضعیف حکومت ­های استبداد آنان را به انحطاط انداختند، بدین­ سان، قدرت وافر این تفکر توأم با ایمان آشکار می­ گردد.

واژگان کلیدی

مهدی موعود (عج)، اتحاد مسلمانان، دفع ظالمان، مدعیان مهدویت.

همایش ملی مهدویت محور وحدت در مذاهب اسلامی، بنیاد فرهنگی حضرت مهدی موعود(عج) استان سیستان و بلوچستان، بهمن 1402. (نمایه شده در پایگاه استنادی علوم جهان اسلام ISC ) - (چاپ در فصلنامه علمی‌ - پژوهشی مهدویت - مشرق موعود، سال هجدهم، شماره 74، زمستان 1403 )

کتاب مقالات الإسلامیین و اختلاف المصلینکتابى است به زبان عربى نوشته ابى‌الحسن على بن اسماعیل أشعرى (متوفاى 324ق) در موضوع فرقه‌هاى اسلامى و آراء مختلف کلامی. درباره زمان نگارش کتاب باید گفت، آخرین حادثه‌اى که مؤلف از آن یاد مى‌کند، خروج وکشته شدن فردى قرمطى است که در سال 291ق. اتفاق افتاده و از این گزارش روشن مى‌شود که تألیف این کتاب بعد از این تاریخ صورت گرفته است.

این ‌اثر را باید کهن‌ترین و معتبرترین منبع موجود در زمینه تاریخ عقاید اسلامى دانست و نیز با توجه به این که نویسنده آن پیشوای فرقه اشعری است پس اهمیت وافری دارد. اشعرى بحث را با اختلاف در امامت آغاز کرده است که از اولین بحث‌هاى مفصل وى درباره فرق شیعه است. او شیعه را به سه گروه غلاۀ و رافضه و زیدیه تقسیم نموده و با یاد کرد فرقه‌هاى آنان در مورد مسائل اختلافى، از عقاید آن سخن گفته است. او غلاة را از رافضه جدا مى‌داند؛ امّا برخى از فرق غلاة؛ مانند بیانیّه و حربیّه را در ذیل رافضه نیز یاد مى‌کند. مؤلف با این که اتهام معروف و بى‌بنیاد تجسیم را به هشام نسبت داده است؛ تصریح مى‌کند که رافضه معتقد به تجسیم نبوده‌اند. اشعرى در تبیین عقاید فرق، بسیار متعادل‌تر از بغدادى و امثال اوست. بحث از خوارج و مرجئه در صفحات بعدى آمده است و آن گاه به معتزله اشاره کرده است. وی پس از تبیین عقاید مختلف به تفصیل از عقاید خود که سازنده و پردازنده مذهب اشعرى است سخن گفته است.

از بخش‌هاى مهم این اثر، بابى است که به آرای متکلمان در مباحث جهان شناسه‌گانه، نظیر جوهر، جسم، حرکت‌ و ادراک اختصاص یافته است که از آن مباحث به «دقیق الکلام» تعبیر مى‌شود. اشعرى فصلى را نیز به بیان اجمالى عقاید اصحاب حدیث و اهل سنت اختصاص مى‌دهد. از ویژگى‌هاى این کتاب که بحث‌هایى را درباره چگونگى تدوین آن برانگیخته است، نداشتن شیوه‌اى واحد، و تشکیل آن از بخش‌هاى ناهمگون است، چنانکه باب دقیق الکلام در اواسط کتاب آمده است. آراء و عقاید نیز در برخى موارد بر حسب فرقه‌ها و در موارد دیگر بر پایه تقسیم موضوعى طرح شده‌اند. با این همه، روایت‌هاى اشعرى از پاره‌اى منابع فرقه شناختى که اکنون در دست نیستند، بر ارزش کتاب افزوده است. در نهایت، این کتاب به کوشش هلموت ریتر در 3 جلد در سال‌هاى 1929-1930م‌. در استانبول و سپس در 1963 و 1980م. در آلمان به چاپ رسیده است.

نویسندگان

طلعت ده­ پهلوان

استادیار گروه علوم تاریخی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه رازی، کرمانشاه، ایران (نویسنده مسئول)

مهدی عزتی

استادیار گروه علوم تاریخی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه رازی، کرمانشاه، ایران

پوریا اسمعیلی

دکتری تاریخ ایران اسلامی، مدرس گروه علوم تاریخی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه رازی، کرمانشاه، ایران

چکیده

در دوره رضاشاه دولت برای کسب درآمد بیشتر تعدادی از محصولات زراعی همچون؛ دخانیات را در انحصار خود درآورد و زان­ پس، بدون در نظرگرفتن منافع مردم به بهانه تأمین مخارج طرح ­های اقتصادی اقدام به اعطای آن به دولت­‌های بیگانه نمود تا بدین­ طریق، به سودهای­ کلانی دست یابد. بنابراین هدف از انجام این تحقیق پاسخ گویی به این سؤال است که واکنش بازرگانان و مردم نسبت به اعطای امتیاز دخانیات به شرکت­‌های آمریکایی چه بود؟ فرضیه حاصله چنین است که، با اعطای امتیاز دخانیات به شرکت­‌ها و سرمایه داران آمریکایی درآمد تاجران ایران که این کالای مهم را داد و ستد می­ کردند به شدت کاهش یافت و نیز آزادی تجارت آنان محدود شد و بدین­ ترتیب، اکثریت آنان در جهت احقاق حق خود نسبت به عملکرد دولت اعتراض و خواهان لغو چنین امتیازی شدند. این پژوهش با تکیه بر اسناد و منابع معتبر تاریخی ابعاد مختلف موضوع را بررسی می‌­نماید. یافته ­ها نشان می­ دهد دولت پهلوی با وجود آگاهی از اوضاع معیشتی نامناسب و نیز اعتراض ­های گسترده مردم، وعده­‌های کذب به­ آن ­ها می­ داد و معتقد بود که اعطای این امتیاز به آمریکایی ­ها مشکلی برای اقتصاد کشور در پی نخواهد داشت اما با توجه به محتوای اسناد می‌­توان به درستی فهمید که تنها منفعت دولت را مد نظر قرار داده بودند.

واژه ­های کلیدی : پهلوی اول، تجار، شرکت ­های آمریکایی، امتیاز دخانیات، انحصار دخانیات.

نشریه علمی‌تحقیقات اسنادی انقلاب اسلامی، سال پنجم، شماره 10، پاییز و زمستان 1402. (نمایه شده در پایگاه استنادی علوم جهان اسلام ISC)

ویکتوریا، ملکه مشهور استعمار انگلیسی در 24 مه سال 1819 میلادی در لندن به دنیا آمد. وی در هیجده سالگی به جای ویلیام چهارم به سلطنت رسید و به مدت 64 سال، زمام امور انگلیس را با اقتدار در دست داشت. در دوران سلطنت ملکه ویکتوریا، سرکوب مردم سرزمین‌های تحت سلطه انگلیس شدت بیشتری یافت و سرزمین‌های زیادتری زیر یوغ استعمار پیر قرار گرفتند. چرا که او تصمیم گرفته بود تا سرحد امکان و توانایی، وظیفه‌اش را نسبت به کشورش انجام دهد. حفظ منافع بریتانیای کبیر به هر صورت و بدون رعایت مسائل انسانی و اخلاقی و حاکمیت مستبدانه بر مستعمرات انگلستان وظیفه‌ای بود که وی بر دوش خود احساس می‌کرد. هم‌چنین در این دوره، امپراتوری بریتانیا به سوی شرق پیش رفت و با تسخیر هندوستان توسط کمپانی هند شرقی، به اوج عظمت خود نزدیک شد.

او با تسلط بر مصر و کانال سوئز و ایجاد هماهنگی خاص میان انگلستان و مستعمراتش، روند استعمار و بهره‌کشی از منابع کشورهای ضعیف را سامان بخشید. وسعت این سرزمین به قدری گسترده و در سراسر جهان پراکنده بود که مَثَل معروفی در آن باره عنوان می‌گردید که "آفتاب هیچ‌گاه در امپراتوری انگلستان غروب نمی‌کند". در این زمان علی‌رغم وضعیت نابسامان و مشکلات فراوان و نیز وجود فقر و درماندگی در مناطق تحت سیطره بریتانیا، از جمله هندوستان، برای استعمارگران به عنوان دوره شکوه و اقتدار مطرح شده است. ملکه ویکتوریادر اواخر عمر به عنوان مادربزرگ اروپا معروف شد زیرا بسیاری از سلاطین و ملکه‌های اروپا از فرزندان، نوادگان، خواهر زادگان و برادرزادگان و بستگان او به شمار می‌آمدند. ویکتوریا سرانجام در 22 ژانویه 1901 میلادی پس از 64 سال سلطنت، در 82 سالگی درگذشت. با مرگ ملکه ویکتوریا، دوران ضعف امپراتوری عظیم بریتانیا نیز آغاز شد.