کتاب مقالات الإسلامیین و اختلاف المصلینکتابى است به زبان عربى نوشته ابى‌الحسن على بن اسماعیل أشعرى (متوفاى 324ق) در موضوع فرقه‌هاى اسلامى و آراء مختلف کلامی. درباره زمان نگارش کتاب باید گفت، آخرین حادثه‌اى که مؤلف از آن یاد مى‌کند، خروج وکشته شدن فردى قرمطى است که در سال 291ق. اتفاق افتاده و از این گزارش روشن مى‌شود که تألیف این کتاب بعد از این تاریخ صورت گرفته است.
این اثر را باید کهن‌ترین و معتبرترین منبع موجود در زمینه تاریخ عقاید اسلامى دانست و نیز با توجه به این که نویسنده آن پیشوای فرقه اشعری است پس اهمیت وافری دارد. اشعرى بحث را با اختلاف در امامت آغاز کرده است که از اولین بحث‌هاى مفصل وى درباره فرق شیعه است. او شیعه را به سه گروه غلاۀ و رافضه و زیدیه تقسیم نموده و با یاد کرد فرقه‌هاى آنان در مورد مسائل اختلافى، از عقاید آن سخن گفته است. او غلاة را از رافضه جدا مى‌داند؛ امّا برخى از فرق غلاة؛ مانند بیانیّه و حربیّه را در ذیل رافضه نیز یاد مى‌کند. مؤلف با این که اتهام معروف و بى‌بنیاد تجسیم را به هشام نسبت داده است؛ تصریح مى‌کند که رافضه معتقد به تجسیم نبوده‌اند. اشعرى در تبیین عقاید فرق، بسیار متعادل‌تر از بغدادى و امثال اوست. بحث از خوارج و مرجئه در صفحات بعدى آمده است و آن گاه به معتزله اشاره کرده است. وی پس از تبیین عقاید مختلف به تفصیل از عقاید خود که سازنده و پردازنده مذهب اشعرى است سخن گفته است.
از بخش‌هاى مهم این اثر، بابى است که به آرای متکلمان در مباحث جهان شناسه‌گانه، نظیر جوهر، جسم، حرکت و ادراک اختصاص یافته است که از آن مباحث به «دقیق الکلام» تعبیر مى‌شود. اشعرى فصلى را نیز به بیان اجمالى عقاید اصحاب حدیث و اهل سنت اختصاص مى‌دهد. از ویژگى‌هاى این کتاب که بحث‌هایى را درباره چگونگى تدوین آن برانگیخته است، نداشتن شیوه‌اى واحد، و تشکیل آن از بخش‌هاى ناهمگون است، چنانکه باب دقیق الکلام در اواسط کتاب آمده است. آراء و عقاید نیز در برخى موارد بر حسب فرقه‌ها و در موارد دیگر بر پایه تقسیم موضوعى طرح شده‌اند. با این همه، روایت‌هاى اشعرى از پاره‌اى منابع فرقه شناختى که اکنون در دست نیستند، بر ارزش کتاب افزوده است. در نهایت، این کتاب به کوشش هلموت ریتر در 3 جلد در سال‌هاى 1929-1930م. در استانبول و سپس در 1963 و 1980م. در آلمان به چاپ رسیده است.